Merdiven [Ahmet Haşim]

Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,

Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,

Ve bir zaman bakacaksın semâya ağlayarak...

Sular sarardı... yüzün perde perde solmakta,

Kızıl havâları seyret ki akşam olmakta...

Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar güller;

Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller,

Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?

Bu bir lisân-ı hafîdir ki ruha dolmakta,

Kızıl havâları seyret ki akşam olmakta...

Şiirin Tahlîli

Ahmet Haşim’in “Merdiven” şiiri, Servet-i Fünun ve Fecr-i Ati etkilerinden sonra oluşan Saf (Öz) Şiir anlayışının seçkin örneklerinden biridir. Şiir, bireysel duyguların, tabiatın ahengiyle iç içe geçtiği, lirizm ve melankoli ile yoğrulmuş bir eserdir. Şiiri ayrıntılı bir şekilde tahlil edelim.

---

1. Şekil ve Yapı Özellikleri

• Ahenk: Şiirin ahengi, sadece kafiye ile değil, kelime seçimi, imgeler ve tekrarlarla da sağlanır. “Kızıl havâları seyret ki akşam olmakta” dizesinin tekrarı, şiirin genel melankolik ve pastoral havasını güçlendirir.

---

2. Tematik Tahlil

a) Hayat ve Ölüm

Şiir, bir insanın yaşam yolculuğunu ve bunun sonunda ölümle buluşmasını simgeleyen bir metafor olarak yorumlanabilir. Merdiven, bu yolculuğu temsil eder:

• "Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden": Yaşamın sonlarına yaklaşmanın, yaşanan her anın bir ağırlık taşımasının, insanın yavaşlayan temposunun ifadesidir.
• "Bir zaman bakacaksın semâya ağlayarak": Hayatın son demlerinde, insanın geçmişi, gökyüzünü ve yaşamın anlamını sorguladığı bir melankoli hali tasvir edilir.

b) Doğa ile İnsan Duygularının Bütünleşmesi

Ahmet Haşim, doğayı bir dekor olarak değil, insanın ruh halini yansıtan bir unsur olarak işler. Şairin tabiat tasvirleri, insanın iç dünyasını yansıtır:

• "Sular sarardı... yüzün perde perde solmakta": Akşamın, yani yaşamın sonlarının, bir hüzün rengi olan sarıya bürünmesi, insan yüzünün solgunluğuna benzetilir.
• "Kızıl havâları seyret ki akşam olmakta": Güneşin batışı, hem günün hem de insan ömrünün sonuna işaret eder.

c) Melankoli ve Hüzün

Şiirin tamamında yoğun bir melankoli ve hüzün havası hâkimdir. Güneşin batışı, güllerin kanaması, bülbüllerin kanlı hali gibi imgeler, şairin bu melankolik bakış açısını güçlendirir.

d) Tabiatın Sesi: Lisân-ı Hafî

• "Bu bir lisân-ı hafîdir ki ruha dolmakta": Şair, doğanın görünenden fazlasını, bir ruh dilini ifade ettiğini söyler. Bu ifade, doğa ve insan arasındaki gizli bir iletişime dikkat çeker.

---

3. Edebi Sanatlar

• Teşbih (Benzetme):
  • "Sular sarardı" ifadesi, doğadaki renk değişimlerinin insan ruhundaki etkisini anlatır.
  • "Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller" teşbihi, dramatik bir atmosfer oluşturur.
• İstiare (Eğretileme):
  • "Merdiven", doğrudan bir hayat yolu ve ölüm metaforu olarak kullanılmıştır.
• Tekrar: "Kızıl havâları seyret ki akşam olmakta" dizesinin tekrarı, şiire ahenk katmanın yanı sıra, ana temayı vurgular.
• Tenasüp: Şiirde tabiat unsurları (su, güneş, güller, mermer) uyum içinde bir melankolik atmosfer yaratır.

---

4. Ahmet Haşim ve Saf Şiir

Ahmet Haşim’in şiir anlayışı, bireysel duygulara ve estetik kaygılara dayalıdır. Bu bağlamda, “Merdiven” şiiri bir olay veya mesaj iletmeye çalışmaz. Şair, okuyucuyu doğanın ve melankolinin ahenginde bir duygusal yolculuğa davet eder.

• Şiirde görülen bireysel ve melankolik hava, onun "Sanat, sanat içindir" anlayışına uygun olarak yazıldığını gösterir.
• Ahmet Haşim’in, Batı şiirinden özellikle Fransız Parnasizmi ve Sembolizminden etkilendiği de açıktır. Doğa betimlemeleri ve ruh halinin yansıtılması bu etkilerin bir yansımasıdır.

---

5. Sonuç

"Merdiven," Ahmet Haşim'in tabiatı ve insanın yaşam döngüsünü iç içe işlediği, melankoli ve lirizmi başarıyla harmanladığı bir eserdir. Şiir, okuyucusunu derin bir melankoliye ve estetik bir duyumsamaya sürükler. Hayat, doğa ve insan ilişkisini bu kadar zarif bir şekilde ele alması, Ahmet Haşim’i Türk edebiyatında Saf Şiir anlayışının önde gelen isimlerinden biri yapar.