Bir şehrin urgan satılan çarşıları kenevir
kandil geceleri bir şehrin buhur kokmuyorsa
yağmurdan sonra sokaklar ortadan kalkmıyorsa
o şehirden öcalmanın vakti gelmiş demektir
Duygular paketlenmiş, tecime elverişli
gövdede gökyüzünü kışkırtan şiir sahtedir
gazeteler tutuklamış dünya kelimesini
o dünyadan, o şiirden öcalmalı demektir
Ölüm gelir, ölüm duygusuna karşı saygısız
ve zekâ babacan tavrıyla tiksinti verir
söz yavan, kardeşlik şarkıları gayetle tıkız
öcalınmazsa çocuklar bile birden büyüyebilir
Yargı kesin: Acı duymak ruhun fiyakasıdır
kin, susturur insanı; adına çıdam denir
susulunca tutulan çetele simsiyahtır
o siyah öcalmakcasına gür ve bereketlidir
Vandal yürek! Görün ki alkışlanasın
ez bütün çiçekleri kendine canavar dedir
haksızlık et, haksız olduğun anlaşılsın
yaşamak bir sanrı değilse öcalınmak gerektir.
1973
Şiirin Tahlîli
İsmet Özel’in "Esenlik Bildirisi" şiiri, modern bireyin toplumsal ve bireysel dinamiklerle hesaplaşmasını ortaya koyan, sert bir dille yazılmış bir manifesto niteliğindedir. Şiir, hem bireyin varoluşsal sancılarını hem de toplumsal düzenin çürümüşlüğünü, çarpıcı imgeler ve eleştirel bir tonda ele alır. Şimdi şiiri bölümler hâlinde tahlil edelim:
1. Dörtlük
Bir şehrin urgan satılan çarşıları kenevir
kandil geceleri bir şehrin buhur kokmuyorsa
yağmurdan sonra sokaklar ortadan kalkmıyorsa
o şehirden öcalmanın vakti gelmiş demektir
- Şehir ve Ruhsuzluk: Şair, geleneksel değerlerin, maneviyatın ve doğallığın kaybolduğu bir şehir manzarası çizer. "Kenevir" gibi imgeler, eski hayatların izlerini taşıyan bir nostaljiyi çağrıştırır. Ancak bu nostalji, şehrin modernleşme ve ruhsuzlaşma süreciyle yerle bir olmuştur.
- Öcalma Motifi: Şehir, yozlaşmış bir mekân olarak betimlenir. Kandil gecelerinin "buhur" kokmaması (manevi atmosferin eksikliği) ve yağmurun, sokakların doğallığını geri getirememesi, şehre karşı bir "öcalma" isteği doğurur. Buradaki öcalma, sadece bir intikam duygusu değil, yozlaşmaya ve anlam kaybına karşı bir tepkiyi temsil eder.
2. Dörtlük
Duygular paketlenmiş, tecime elverişli
gövdede gökyüzünü kışkırtan şiir sahtedir
gazeteler tutuklamış dünya kelimesini
o dünyadan, o şiirden öcalmalı demektir
- Ticarileşen Duygular ve Sanat: Şair, modern dünyada duyguların paketlenerek ticarileştiğini, insanın özgün duygusal ve estetik üretim kapasitesinin sömürüldüğünü eleştirir. Gökyüzünü kışkırtan şiir, yani yaratıcı, devrimci ve özgür şiir, bu ortamda sahte olarak nitelendirilir.
- Dil ve İfade Özgürlüğü: "Gazeteler tutuklamış dünya kelimesini" ifadesi, ifade özgürlüğünün baskı altında olduğunu ve dilin özgürleştirici potansiyelinin engellendiğini gösterir. Bu baskıya karşı şair, hem bu dünyaya hem de bu şiire karşı "öcalmak" gerektiğini ifade eder.
3. Dörtlük
Ölüm gelir, ölüm duygusuna karşı saygısız
ve zekâ babacan tavrıyla tiksinti verir
söz yavan, kardeşlik şarkıları gayetle tıkız
öcalınmazsa çocuklar bile birden büyüyebilir
- Ölüm ve Zekâ Üzerine: Modern yaşamın ölüm olgusuna saygısız bir şekilde yaklaşması, hayatın anlamına yönelik bir değersizleştirme sürecini ifade eder. Zekânın "babacan tavrıyla" tiksinti vermesi, modern rasyonaliteye ve yüzeyselliğe yönelik bir eleştiridir.
- Yavan Sözler ve Kardeşlik Şarkıları: Şair, yüzeysel iyimserlikten ve boş söylemlerden nefret eder. Burada, toplumsal bağların samimiyetsizliğine ve sahte dayanışmalara yönelik eleştiriler ön plandadır.
4. Dörtlük
Yargı kesin: Acı duymak ruhun fiyakasıdır
kin, susturur insanı; adına çıdam denir
susulunca tutulan çetele simsiyahtır
o siyah öcalmakcasına gür ve bereketlidir
- Acının ve Kin’in Rolü: Şair, acıyı bir tür "ruhun fiyakası" olarak değerlendirir; acı, insanın varoluşunun ve duygusal derinliğinin bir göstergesidir. Ancak kin, insanı susturur ve toplumsal düzen tarafından "çıdam" (sabır) olarak yüceltilir.
- Siyah ve Öcalma: "Simsiyahtır" ifadesi, bastırılmış duyguların ve hesaplaşmaların birikimini temsil eder. Bu siyah, öcalmayı mümkün kılacak bir güç ve bereket olarak görülür.
5. Dörtlük
Vandal yürek! Görün ki alkışlanasın
ez bütün çiçekleri kendine canavar dedir
haksızlık et, haksız olduğun anlaşılsın
yaşamak bir sanrı değilse öcalınmak gerektir.
- Vandallık ve Özgürlük: Şair, bireyi toplumun dayattığı normları yıkmaya, gerekirse "canavar" olarak görülmeye çağırır. Bu, toplumsal düzenin çelişkilerini ve adaletsizliklerini görünür kılmak için bir araçtır.
- Öcalma ve Yaşamak: Şair, yaşamanın bir sanrı (illüzyon) olmadığı bir dünyada, öcalmanın gerekliliğini vurgular. Bu öcalma, bireyin kendi varoluşunu gerçekleştirme ve özgürlüğünü elde etme mücadelesidir.
Genel Değerlendirme
"Esenlik Bildirisi", bir isyan ve hesaplaşma şiiridir. İsmet Özel, modern dünyadaki yozlaşmayı, manevi değerlerin kaybını, bireyin yalnızlaşmasını ve toplumsal ilişkilerin samimiyetsizliğini sert bir dille eleştirir. Şiir, sadece bir eleştiri değil, aynı zamanda bir manifesto olarak okunabilir: Öcalma, burada bir yıkım çağrısı değil, yeniden inşa için bir ön koşul olarak sunulur.
Şairin kullandığı imgeler, sert dili ve yer yer çelişkili gibi görünen ifadeleri, bireyin ve toplumun çatışmalarını yansıtmak için ustalıkla bir araya getirilmiştir. Bu şiir, hem bireysel hem de toplumsal düzeyde derin bir sorgulama ve arayışın izlerini taşır.
Yorumlar
Yorum Gönder